علم رجال

علم رجال به معنای عام علم شناخت رجال (عربی) یعنی مردان[۱].خصوصاً بزرگ مردان است؛[۲]. اما در معنای اصطلاحی در علوم دینی علم شناخت راویان حدیث است. خصوصاً شناخت صفاتی که در اعتماد پذیری احادیث شان موثر است.[۳]

 

تفاوت علم رجال با علم تراجم

علم «تراجم» در باره احوال شخصیت‌های بارز از قبیل دانشمندان، ادیبان، فرهیختگان، هنرمندان و امثال آنها بحث می‌کند، خواه این افراد، راویان احادیث باشند یا نه.

اما علم رجال، تنها در خصوص احوال راویان و محدثان روایات اسلامی بحث می‌کند، خواه شخصیت بارز و معروفی باشند یا نه.

بنا بر این، میان دو علم یادشده، رابطه عموم و خصوص من وجه‌است.

تفاوت میان علم رجال و علم درایه

علم درایه در اصطلاح، به دانشی گفته می‌شود که در زمینه متون احادیث اسلامی جهت شناخت حقیقت و اقسام و احکام روایات و کیفیت و آداب اخذ و نقل احادیث، بحث می‌کند. در حالی که موضوع علم رجال، اشخاص، یعنی راویان و محدثان هستند. دو ویژگی علم رجال که باعث تمایز او از علوم مشابه مانند تراجم می‌شود نیز در همین تعریف وجود دارد، یعنی:

1- موضوع آن صرفا افراد موجود در سلسله سند احادیث می‌باشند.

2- صفاتی که در پذیرش یا عدم پذیرش کلامشان تأثیر دارد، مورد توجه است، نه سایر صفات و ویژگی‌های آن‌ها.

در ضمن به نظر می‌رسد که علم رجال از تأسیسات دوره اسلامی است در صورتی که علم تراجم پیش از دوران اسلامی نیز وجود داشته است.[۴]

دانشمندان بزرگ علم رجال

 

معروفترین دانشمندان علم رجال در نزد شیعه عبارت اند از نجاشی، کشی و شیخ طوسی[۵]. همچنین ذهبی به عنوان یکی از دانشمندان معروف علم رجال در نزد اهل سنت، می‌باشد.

از علمای بزرگ رجالی، می توان به سید ابوالقاسم خوئی و سید محمد علی موحد ابطحی اشاره کرد. موحدابطحی چندین عنوان کتاب رجالی دارد (جامع الرواة، اطبقات الرواة، قواعد الرجال، جامع الاخبار) و اولین آنها کتاب تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال می باشد که دقیقترین تصحیح بر کتاب الرجال مرحوم نجاشی می باشد. سید موسی شبیری زنجانی نیز در زمینه علم رجال تخصص و تبحر بسیار دارد. وی کتاب رجال النجاشی را تصحیح نموده است. جعفر سبحانی او را متخصص ترین فرد درعلم رجال می داند.[۱]

 

کاربرد علم رجال

کاربرد علم رجال در اعتبار یا عدم اعتبار روایات منسوب به معصومین است به این عنا که اگر شرایط رجالی زیر برقرار بود، می‌توان پذیرفت که این سخن از معصوم است و الا پذیرش آن قابل قبول نبوده و در نتیجه نمی‌توان به آن اعتماد کرده و آن را مبنای علم (اعتقادات) یا عمل (فتوا) قرار داد. شرایط اعتبار سند روایات

1- روایت مورد نظر در کتابی از کتب محرثین یا علمای ما وجود داشته باشد.

2- انتساب کتاب مورد نظر به صاحب کتاب معتبر باشد.

3- صاحب کتاب در نقل روایت ثقه (مورد اعتماد) باشد.

4- روایت مورد نظر در کتاب موجود هم به صورت مسند باشد و هم به به صورت متصل.

5- رجالی سند روایت همگی ثقه (مورد اعتماد) باشند. اگر روایتی همه شرایط بالا را داشت معتبر به حساب می‌آید.[۶]

منابع

کتاب دروس علم الرجال، نگارش آیت‌الله سید رضا حسینی‌نسب.

پانویس

↑ دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه، ج ۷. ذیل «رجال»؛

↑ غلامرضایی، محمد. روش تحقیق و شناخت مراجع ادبی. تهران: جامی، ۱۳۷۴؛

↑ منزوی، علینقی، گردآورنده. فهرست کتابخانه اهدایی آقای سیدمحمد مشکوه به کتابخانه دانشگاه تهران. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات، ۱۳۲۲.

↑ علامه شیخ علی ریاحی نبی. «علم حدیث (رجال و درایه)». دارالقاری، بیروت، لبنان، 2011 م.

↑ رجال حدیث شیعه - وبگاه حوزه

↑ «تقرایرات درس علامه شیخ علی ریاحی نبی». گروه احتجاح، 1392/2/28.